The Untold History of Japanese Game Developers Interview

JS: Ngài là một nhà phát triển độc lập, vậy phải chăng ngài làm game tại nhà?
ZUN: Vâng, tôi làm game ở ngay tại nhà mình thôi.

JS: Cho tôi xin sơ đồ phác thảo được không ạ?
ZUN: À, được, được chứ, có gì đâu! <cười> Sơ đồ phòng làm việc thôi hả?

JS: Vâng, hoặc sơ đồ cả nhà cũng được, tùy ý ngài ạ.
ZUN: Thật sự thì mọi thứ đều gói gọn trong một căn phòng ấy mà. Có máy tính này, vài cái giá sách này, ghế ngồi này, rồi còn tủ lạnh nữa.

Sơ đồ ZUN vẽ phác thảo phòng làm việc của mình, năm 2013

JS: Tủ lạnh để đồ gì ạ?
ZUN: Bia chứ còn gì nữa! <cười> Đó là tủ đựng bia của tôi.

JS: Cụ thể là loại bia gì ạ?
ZUN: Hiện giờ, tôi thích bia của Premium Malts. Sở thích của tôi thay đổi luôn ấy mà, nhưng hiện giờ là Premium Malts. Trong phòng còn có rất nhiều giá sách, chủ yếu là những thứ liên quan đến lập trình, game, và các thứ khác liên quan. Có hai máy tính và hai màn hình. Một máy tôi dùng để lập trình game, máy kia dùng để hiệu chỉnh. Ở đây có một cái bàn phím để soạn nhạc nữa... thế thôi. Căn phòng chỉ rộng bằng 6 tấm đệm lót sàn. Ở đây dùng chuẩn đệm của Kantouma, về kích cỡ là khác chuẩn Kyoto. Nói chung là... chỉ trong 6 tấm đệm thôi.

JS: Sê-ri Touhou bây giờ đã có nhiều nhân vật lắm rồi. Nghe đâu có tới trên 150 nhân vật. Con số này có chuẩn không ạ? Ngoài ra phần lớn các nhân vật đều là những cô gái dễ thương thì phải.
ZUN: Chính tôi cũng không biết chính xác sê-ri này có bao nhiêu nhân vật nữa. <cười> Tôi chưa từng ngồi đếm bao giờ. Tôi tin con số thống kê của người hâm mộ trên mạng là đúng. Vâng, có lẽ 150 là chính xác rồi. Về lý do làm sao sê-ri này lại có số lượng nữ giới áp đảo như vậy, thì tôi xin khẳng định rằng đây là một lựa chọn hoàn toàn có cân nhắc. Tôi tin rằng lối chơi của các game danmaku có cái gì đó khá là nữ tính. Nó không mang tính đối kháng dựa vào sức mạnh thuần túy, người chơi không thể cứ thế lao thẳng vào đối thủ mà đấm đá được.
Thông qua danmaku, tôi cố làm ra những game thể hiện cái đẹp. Cách thức chuyển động của những viên đạn, cách chơi của game, tất cả đều như một buổi trình diễn đẹp mắt, và tôi cho rằng nó có một vẻ đẹp nào đó. Khi ta nghĩ về cái đẹp nói chung, ta thường nghĩ về phụ nữ nhiều hơn là đàn ông, thành ra... Tôi cho rằng danmaku cũng như những game mà tôi làm ra nó mang tính thẩm mỹ nhiều hơn là tính hành động. Dù cũng có đạn đấy, nhưng nó không phải là game súng ống. Một điểm nữa mà tôi cho là nhiều người hay hiểu nhầm, đó là tôi đưa nhiều nhân vật nữ vào game vì người hâm mộ thích thế, nhưng cái này không đúng. Hai việc đó không có liên quan gì hết. Theo tôi, việc đưa nhân vật nào vào game có ảnh hưởng rất sâu sắc đến lối chơi và thiết kế của game đó. Cái này không thể tùy tiện quyết định được, mà nó là một phần không thể tách rời về mặt thiết kế của game.

JS: Tôi rất muốn biết thêm về Comiket. Xin ngài kể lại một vài kỷ niệm về nó được không ạ?
ZUN: Tôi lựa chọn Comiket vì theo tôi biết, đây là cách duy nhất để một nhà phát triển game độc lập như tôi có cơ hội bán sản phẩm của mình. Tôi không có ý so sánh nó với bất cứ cái gì cả. Ngoài ra, bây giờ thì người ta có thể dùng các dịch vụ [trực tuyến] để đăng lên mạng những game nặng hàng gigabyte cho người chơi kéo về. Nhưng vào thời mà tôi làm ra những sản phẩm Touhou đầu tiên, người ta không thể kéo những game nặng như thế được. Thành ra các game đều phải phân phối trực tiếp. Nó phải được đưa tận tay người chơi. Khi tôi cân nhắc xem có thể làm việc đó ở môi trường nào, Comiket là lựa chọn duy nhất mà tôi biết. Cho đến tận bây giờ, Comiket vẫn là nơi duy nhất mà tôi có thể phân phối các bản sao vật lý, có đầy đủ bao bì nhãn mác. Tôi rất thích được trao tận tay sản phẩm của mình cho khách hàng, cũng như được giao tiếp mặt đối mặt với họ. Việc đó là một phần những gì mà tôi ưa thích đối với cả quá trình này. Thế nên tôi cho là kể cả khi tôi chuyển sang số hóa việc phát hành game, tôi vẫn sẽ tiếp tục phân phối game nguyên đai nguyên kiện.

JS: Ngài có nhớ về lần đầu tiên mình bán hàng ở Comiket không ạ? Có ảnh thì càng tốt.
ZUN: <cười> Lần đầu tiên tôi bán hàng ở Comiket là vào năm 1997, và tôi vẫn còn nhớ rõ, vì đương nhiên đó là lần bán hàng đầu tiên, và nó cũng rất quan trọng. Tôi vẫn còn nhớ một chi tiết chắc chắn đã gây ấn tượng mạnh mẽ với bản thân... Hồi đó tôi in khoảng 30 đĩa game Touhou phiên bản đầu tiên, cùng với 50 đĩa game Touhou phiên bản 2, tổng cộng là khoảng 80 đĩa đem đi bán. Và tôi thật sự đã nghĩ thầm, làm sao mà bán hết ngần này đĩa đây, làm gì có ai quan tâm. Nhưng cuối cùng tôi đã bán hết hàng, và bán hết khá nhanh là đằng khác.

JS: Sau bao năm [Comiket] có khác đi không ạ?
ZUN: Theo tôi thì ý tưởng cơ bản và nền tảng, cũng như cấu trúc của Comiket đến nay chưa thay đổi nhiều lắm. Có thể nói quy mô của nó đã lớn hơn, cả về lượng khách mua hàng lẫn người bán hàng. Ngoài ra, lượng người ngoại quốc đến tham quan cũng có tăng trưởng. Tôi cho là nó đã trở nên cởi mở hơn. Nhưng tôi thấy khái niệm Comiket về cơ bản vẫn như cái thời tôi khởi sự năm 1997. Từ hồi Comiket còn là một hoạt động chưa phổ biến cho lắm, các ấn phẩm doujin vẫn thường bị "soi" về vấn đề bản quyền và pháp lý. Mọi người vẫn làm doujin, và dù không hoàn toàn bất hợp pháp, doujin kiểu như vẫn nằm trong "vùng xám" về bản quyền ấy. Thế nên Comiket hồi trước có một cảm giác gì đó bí mật và "ngoài luồng" hơn. Nhưng giờ Comiket đã cởi mở hơn rất nhiều, và người ta không còn lo ngại về vấn đề đó nữa. Nay game doujin đã trở thành một thể loại hẳn hoi rồi, có rất nhiều tác phẩm nguyên bản, thế nên bản quyền không còn là vấn đề nữa. Thật ra theo tôi thì dân doujin hoàn toàn có thể mạnh dạn hơn nữa. Hờ, nói thế nào nhỉ? Dĩ nhiên những nội dung phạm pháp thì không nên truyền bá rồi, nhưng tôi nghĩ số lượng game "ăn theo" trong giới doujin vẫn còn quá ít. Đây là vấn đề khá nhạy cảm.

Chú thích của chuyên gia Matt Fitsko
Khi Comiket mới manh nha vào những năm 70, tuyệt đại đa số những người tham gia là phụ nữ mua bán các ấn phẩm truyện tranh "ăn theo" cũng như truyện tranh nguyên bản (bao gồm khá nhiều truyện yaoi, hay đồng tính nam). Có lẽ điều này không quá bất ngờ, vì lâu nay ở phương Tây phụ nữ vẫn đóng vai trò chủ đạo trong các cộng đồng fanfiction. Về các nội dung "người lớn", nữ giới một mình họ đã sáng tạo ra thể loại "fic đồng tính". Trái với các quan niệm phổ thông, cho đến ngày nay phần lớn dân doujin bán hàng ở Comiket là nữ giới, thống kê tại Comiket 84 (hè 2013) cho thấy họ chiếm khoảng 60%. Về mặt lịch sử, số lượng tác giả doujin là nữ hầu như luôn áp đảo các đồng nghiệp nam theo tỷ lệ 2:1. Thống kê dân số có nghiêng về phía nam giới trong các lĩnh vực cụ thể là game và phần mềm doujin, nhưng cần lưu ý là một khối lượng lớn các sản phẩm doujin nói chung, ngay cả "hàng nặng", trên thực tế vẫn được tạo ra và tiêu thụ bởi phái nữ.
Comiket ngày nay đã cởi mở hơn rất nhiều, và các nhóm doujin đã không còn phải lo lắng nhiều về nguy cơ vi phạm luật bản quyền, nên số lượng sản phẩm "ăn theo" đã tăng cao hơn bao giờ hết. Nhiều người ở phía các doanh nghiệp chính thống đã và đang có thái độ thân thiện công khai đối với cộng đồng doujin. Chẳng hạn, họa sỹ vẽ truyện tranh Ken Akamatsu (trước cũng là dân doujin) đã thiết kế ra loại hoa văn đánh dấu đặc biệt "cho phép doujin ăn theo" để các họa sỹ chuyên nghiệp in kèm các tác phẩm của họ, tương tự như giấy phép Creative Commons. Với các truyện tranh có in hoa văn này, các nhóm doujin được tự do sáng tạo bất kỳ sản phẩm "ăn theo" nào mà họ muốn, bất kể là vì mục đích nghệ thuật hay kinh doanh, mà không sợ người sở hữu bản quyền kiện cáo gì cả.
ZUN nhận xét rằng số lượng game "ăn theo" không nhiều lắm, điều này hoàn toàn đúng nếu so sánh với số lượng ấn phẩm doujin (các tạp chí và truyện tranh). Có lẽ điều này là do các công ty như Nintendo quá là hung hãn trong việc gửi thư cảnh báo đến các game do người hâm mộ làm. Hai fangame "ăn theo" Chrono Trigger bị "đóng cửa" là ví dụ điển hình đối với phương Tây, nhưng điều này cũng đã xảy ra ngay tại Nhật. VD: Trước đây đã từng có một game doujin Haruhi "ăn theo" Power Stone. Nó không có nội dung "người lớn" nào, nhưng không rõ tại sao cũng bị Kadokawa "đóng cửa". Đến nay Touhou vẫn đang có lượng game "ăn theo" lớn nhất. Touhou độc đáo ở chỗ, trong khi phần lớn các sản phẩm doujin "ăn theo" đều dựa trên các sản phẩm thương mại chính thống, ví dụ như các phim hoạt hình nổi tiếng, thì với Touhou bản thân các tác phẩm gốc cũng là hàng doujin. Touhou đã phát triển mạnh mẽ như bây giờ là nhờ thái độ khoan dung của ZUN đối với các sản phẩm "ăn theo" tác phẩm của ông. Như ông đã nói, ông muốn thấy nhiều hơn nữa những game doujin dựa trên các sản phẩm thương mại.

JS: Sau khi vào làm việc ở Taito, người ta có biết là ngài vẫn tiếp tục làm game doujin không? Họ có ủng hộ việc này không? Có phải đây là lý do vì sao ngài phải lấy một biệt danh để tiếp tục phát triển game không?
ZUN: Lúc mới bắt đầu thì đúng là tôi có giấu việc đó. Theo quy định của Taito thì anh không được làm việc này. Nhưng theo tôi thì ai đã làm thì cứ thế mà làm thôi. À mà cái này không phải lý do vì sao tôi rời Taito đâu nhá. Cái này không có liên quan gì hết, tôi cứ nói trước. <cười> Taito không hề cấm tôi làm Touhou. Thật ra họ còn hỏi tôi xem có muốn phát hành Touhou như một game thùng thông thường, gắn mác Taito hay không. Tôi từ chối thẳng thừng. "KHÔNG!" <cười> Nhưng kể cả sau đó, họ cũng không đòi hỏi cụ thể là tôi không được làm game doujin nữa. Thật sự là chúng tôi không được phép vừa làm việc công ty vừa làm dự án cá nhân, nhưng hầu hết mọi người ở công ty đều cho qua chuyện này.